ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΓΔΑ

Πως επηρεάζει η μουσική την ψυχολογική και συναισθηματική σφαίρα του ανθρώπου; 

Ελευθεριάδου Μάγδα 2013-2014

Πρόλογος

  Η Μουσική είναι τόσο παλιά όσο και η Γλώσσα. Ουσιαστικά εξελίχθηκε παράλληλα με τον άνθρωπο. Όμως, ο έναρθρος λόγος, ποτέ δεν μπόρεσε να αποδώσει όλες τις αποχρώσεις των υποκειμενικών, προσωπικών, ανθρώπινων σκέψεων και συναισθημάτων. Γι 'αυτό και ο άνθρωπος ανέπτυξε ένα άλλο ηχητικό μέσο για να εκδηλώνεται και να εκφράζεται: τον Μουσικό Λόγο. Όπως η Γλώσσα χρησιμεύει για την έκφραση των παραστάσεων, των εννοιών, για την ονομασία των πραγμάτων, έτσι, και η Μουσική, αποδεικνύεται μία απαραίτητη ανάγκη της ζωής, διερμηνεύοντας την ανθρώπινη ύπαρξη σε όλες τις εκφάνσεις της.

  Η στενή σχέση που είχε και έχει ο άνθρωπος με τη μουσική, επιβεβαιώνεται από το πλήθος των συνθέσεων που υπάρχουν, για κάθε περίσταση της ζωής: θρησκευτικοί ύμνοι, χοροί, φυσιολατρικά τραγούδια, μοιρολόγια , νανουρίσματα, εμβατήρια, πολιτικά τραγούδια, τραγούδια της τάβλας, του γλεντιού, που μιλούν για τις χαρές και τις  λύπες, από τη γέννηση ως τον θάνατο, μέχρι τα μνημειώδη έργα υψηλής  διανοητικής σκέψης. Την αξία της κατανόησαν και ύμνησαν μεγαλοφυΐες του πνεύματος, όπως, ο Σωκράτης, ο  Πλάτωνας, ο Πυθαγόρας, ο Ρομαίν Ρολλάν, ο Καρτέσιος, ο Γκαίτε, ο Μπετόβεν , ο Βάγκνερ, ο Στραβίνσκι κ.α., καθώς, φυσικά, και οι λαοί με τα παραδοσιακά τους τραγούδια.

  Η έννοια της μουσικής είναι τόσο παλιά όσο και η δημιουργία του κόσμου, αφού ο ρυθμός, από τα βασικότερα στοιχεία της, γεννήθηκε με την πρώτη πνοή ζωής. Το σύμπαν κινείται πάνω σε μια ατέλειωτη ποικιλία ρυθμών: αστρικοί ρυθμοί, εποχιακοί ρυθμοί, ημερονύκτιο... Και ο ανθρώπινος οργανισμός, μέρος του σύμπαντος, λειτουργεί επίσης πάνω σε μια πολύ μεγάλη ποικιλία ρυθμών: βιολογικοί ρυθμοί, οργανικοί ρυθμοί, κυτταρικοί ρυθμοί...

  Ο ορισμός που έχει προταθεί για τη μουσική από τους εθνομουσικολόγους και τους κοινωνιολόγους της μουσικής είναι: «ήχος οργανωμένος με ανθρώπινο τρόπο».

  Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα παραπάνω, μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε πως ο άνθρωπος έχει δημιουργήσει στενή σχέση με την μουσική από τα αρχικά στάδια της εξέλιξης του μέχρι και σήμερα. Η ύπαρξη και η κοινή εξέλιξη της μουσικής με τον άνθρωπο είναι ένας από τους λόγους που μας βοηθούν να κατανοήσουμε βαθύτερα τη σημασία της στη ζωή μας αλλά και την επιρροή που ασκεί σε εμάς. 

Επιστημονική Προσέγγιση  

·        Μουσικοθεραπεία.

Τι είναι η μουσικοθεραπεία;

  Η Μουσικοθεραπεία είναι η συστηματική θεραπευτική προσέγγιση που αξιοποιεί τη μουσική για τη φροντίδα της ψυχικής, πνευματικής και σωματικής υγείας. Η δυνατότητα να εκτιμούμε και να ανταποκρινόμαστε στη μουσική είναι μια εγγενής ποιότητα της ανθρώπινης φύσης που κάθε άνθρωπος μπορεί να αξιοποιήσει ανεξάρτητα από τις δυσκολίες του. Στην κλινική πράξη, η μουσική χρησιμοποιείται με δημιουργικό τρόπο για να επιτύχουμε αλληλεπίδραση και επικοινωνία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευομένου. Ως αποτέλεσμα της μουσικής σχέσης, που χτίζεται κατά τη διάρκεια των συνεδριών, επέρχονται αλλαγές στον τρόπο ενεργητικής συμμετοχής του θεραπευόμενου σε διαφορετικές πτυχές της καθημερινής του ζωής.

  Στην Ε.Ε. και στις HΠA η Μουσικοθεραπεία αποτελεί βασικό τομέα κλινικής και έρευνας (Memorial, London Hospital of Neurodisability). Τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια εντάσσουν τη Μουσικοθεραπεία στα Προγράμματα Σπουδών Υγείας, Ειδικής Εκπαίδευσης και Θεραπείας, ενώ οι κύριες σπουδές είναι μεταπτυχιακού επίπεδου. Η ειδικότητα του Μουσικοθεραπευτή αναγνωρίζεται ως συμπληρωματικό επάγγελμα υγείας από το Health Professions Council και εντάσσεται στο εθνικό σύστημα υγείας. Πληθώρα έρευνες καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των μουσικοθεραπευτικών παρεμβάσεων.

Έρευνες που έγιναν μέχρι σήμερα έδειξαν ότι η μουσικοθεραπεία έχει πολλά ευεργετικά αποτελέσματα στον άνθρωπο:

1.      Μπορεί να βελτιώνει την αναπνοή και την αρτηριακή πίεση
 

2.      Σε ασθενείς με χρόνιο πόνο, τους αποσπά την προσοχή, τους επικεντρώνει στη χαρά που τους δίνει η μουσική και τους ανακουφίζει από το πρόβλημα
 

3.      Συμβάλλει στην αυτοπεποίθηση του ασθενούς που είναι μέσα στο νοσοκομείο και του δίνει ένα καλύτερο αίσθημα ελέγχου του εαυτού του
 

4.      Βοηθά τα παιδιά που είναι άρρωστα στο νοσοκομείο ή είναι φοβισμένα και τους επιτρέπει να έχουν μια καλύτερη επικοινωνία με τους γονείς και το περιβάλλον τους
 

5.      Γενικά η μουσικοθεραπεία φαίνεται ότι μειώνει το επίπεδο φόβου, το στρες, την αγωνία και το άγχος.

·        ‘Ήχος και άνθρωπος.

Βαθμός Επίδρασης Ήχων της Φύσης στον Άνθρωπο

  Οι πρωτογενείς ήχοι της φύσης είναι δυνατόν να προκαλέσουν στον άνθρωπο συναισθήματα με μεγάλη ποικιλία ως προς την ποιότητα και το βάθος τους.

Αυτή η ποικιλία εξαρτάται τόσο από τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε ακουστικού ερεθίσματος, αλλά  και  από αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες του ακροατή. Ο ίδιος ήχος  της φύσης είναι δυνατόν να έχει διαφορετική ψυχοσωματική επίδραση σε δύο ανθρώπους , ανάλογα με την ηλικία τους , την  ψυχολογική κατάσταση της στιγμής , τις προηγούμενες σχετικές ηχητικές τους εμπειρίες κλπ . Βασικό  στοιχείο για την  εκτίμηση της αρνητικής ή  θετικής

επίδρασης του συγκεκριμένου ήχου της φύσης είναι ο  βαθμός στον οποίο ο ακροατής  τον εισπράττει  ως 'απειλή' ή ως μη - επικίνδυνο .

  Το ότι ο ίδιος ο άνθρωπος θεωρούσε από πολύ παλιά τους ήχου  της φύσης σημαντικούς γι’ αυτόν, φαίνεται ιδιαίτερα από το ρόλο που τους απέδιδε στις κοσμογονικές του θεωρίες . Σε πολλούς πολιτισμούς , η φυσική φωνή – συνήθως με

το τραγούδι της — σηματοδοτούσε την αρχή της δημιουργίας στον κόσμο. Στην

κοσμογονία της φυλής των Χόπι για παράδειγμα , η ζωή στη γη σύμφωνα με την περιγραφή του Waters (1977) δημιουργήθηκε από  τη Γυναίκα – Αράχνη ως εξής:

[...] Πήρε λίγο χώμα , το ανακάτεψε με σάλιο κι έπλασε δύο πλάσματα . Μετά , τα σκέπασε με έναν μανδύα φτιαγμένο από ένα άσπρο υλικό , που  ήταν η ίδια η σοφία της δημιουργίας , και τραγούδησε το τραγούδι της Δημιουργίας από πάνω τους. Όταν τα ξεσκέπασε, τα δύο πλάσματα που ήταν δίδυμα— σηκώθηκαν και ρώτησαν: «Ποιοι είμαστε; Γιατί βρισκόμαστε εδώ;» (Στο McClellan, 1991/1997,σ. 62)

  Στην εκπαίδευση, από τους ανθρώπινους ήχους της φύσης, ο ρυθμικός λόγος με ομοιοκαταληξία ή το τραγούδι χρησιμοποιούταν  από τους αρχαίους  χρόνους για την αποστήθιση ιστοριών και γεγονότων ιδιαίτερα πριν την ανάπτυξη του γραπτού λόγου. Εξ' άλλου, η επαφή με τους ήχους της φύσης ,-πέρα αυτών του ίδιου του ανθρώπου- ήταν πολύ στενή, εφόσον το μεγαλύτερο αν όχι όλο το μέρος της αγωγής γινόταν στην  ύπαιθρο. Σήμερα , ακόμα και μακριά από τη φύση, μέσα στα διαμερίσματα, από τα πρώτους ήχους που μαθαίνουν τα ανθρώπινα βρέφη είναι οι ήχοι των ζώων , στο δε νηπιαγωγείο, η πιο ενδιαφέρουσα  γωνιά είναι ο κήπος με τα δένδρα και τη βρύση.

Λόγοι για την Σημαντικότητα των Ήχων της Φύσης για τον Άνθρωπο.

Ήχοι της Φύσης και Επιβίωση του Ανθρώπου

   Ο ρόλος των ήχων της φύσης στην επιβίωση του πρωτόγονου   ανθρώπου ήταν πολύ σημαντικός, μιας και οι ήχοι  αυτοί το  προειδοποιούσαν για την θέση και κατάσταση των θηραμάτων του τα οποία υπήρχε κίνδυνος και να  τον κατασπαράξουν . Εξάλλου , οι ήχοι της φύσης του έδιναν πληροφορίες και για τις καιρικές συνθήκες , για τις ώρες της μέρας και για τις εποχές του χρόνου , για τη ζωή ή το θάνατο καθώς και την ασθένεια ή την υγεία.

·        Γλώσσα και Μουσική

Παγκόσμια "γλώσσα" η μουσική

  Επιβεβαιώθηκε και επιστημονικά πλέον ότι η μουσική αποτελεί οργανικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης μας και ότι όλοι άνθρωποι, όπου και αν ζουν στον κόσμο, ακόμα και αν είναι απομονωμένοι στα βάθη της ζούγκλας, έχουν την έμφυτη ικανότητα να "διαβάζουν" τα συναισθήματα που κρύβονται στην μουσική και να την καταλαβαίνουν. Οι επιστήμονες αποδίδουν αυτό το καθολικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων κάθε χρώματος, φυλής κλπ. στην εξελικτική σημασία της μουσικής για τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

  Η έρευνα, υπό τον Τόμας Φριτς, έγινε από το έγκυρο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για τις Επιστήμες της Γνώσης και του Εγκεφάλου, στη Λειψία της Γερμανίας και δημοσιεύτηκε στο βιολογικό περιοδικό "Current Biology". Η μελέτη δείχνει ότι ακόμα και αν κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν ακούσει ποτέ δυτική μουσική, είναι σε θέση να διακρίνουν αν η μουσική είναι χαρούμενη, λυπημένη ή τρομακτική.

  Μέχρι τώρα οι επιστήμονες έχουν προτείνει διάφορες θεωρίες γιατί οι άνθρωποι ακούνε μουσική (από την ανάγκη συναισθηματικής επικοινωνίας μέχρι την ανάγκη αλληλεγγύης μέσα στην ομάδα), οι οποίες έχουν ως κοινό γνώρισμα την εξελικτική σημασία της μουσικής. Αντίθετα, άλλοι γνωστοί επιστήμονες, όπως ο γλωσσολόγος Στίβεν Πίνκερ του Χάρβαρντ, έχουν υποστηρίξει ότι η μουσική είναι βασικά ζήτημα πολιτιστικής επιρροής και δεν είχε ποτέ καμία ουσιαστική εξελικτική σημασία για τον άνθρωπο.

  Αν η μουσική όντως αποτελεί συνέπεια της δαρβινικής εξελικτικής επιλογής, όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την κουλτούρα τους, θα έπρεπε να ανταποκρίνονται σε αυτήν με παρόμοιο τρόπο. Κάτι τέτοιο όμως, ειδικά στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, είναι δύσκολο να το βεβαιώσει κανείς, αφού είναι σχεδόν αδύνατο να βρει κανείς ένα Δυτικό που να μην έχει ακούσει ανατολική μουσική ή έναν Ασιάτη ή Αφρικανό που να μην έχει ακούσει δυτική μουσική, στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση, το κομπιούτερ κλπ.

  Είναι έτσι δύσκολο για τους επιστήμονες να ξεχωρίσουν αν οι παρόμοιες μουσικές ευαισθησίες, που είναι φανερές σε όλη τη Γη σήμερα, είναι απλώς προϊόν πολιτιστικής επιρροής ή αν οφείλονται σε προϋπάρχουσα "καλωδίωση" του εγκεφάλου όλων των ανθρώπων για εξελικτικούς λόγους.

  Η γερμανική ερευνητική ομάδα πέτυχε ακριβώς αυτό: να επιβεβαιώσει ότι συμβαίνει τελικά το δεύτερο (η εξελικτική "καλωδίωση" των εγκεφαλικών νευρώνων), μελετώντας μια απολύτως απομονωμένη αφρικανική φυλή, τους Μάφα του Καμερούν, οι οποίοι δεν έχουν ακούσει ποτέ ραδιόφωνο, δεν έχουν δει τηλεόραση, δεν έχουν πάει καν σε εκκλησία (όπου παίζεται μερικές φορές δυτική μουσική) και γενικά, με κανέναν τρόπο, δεν έχουν ποτέ εκτεθεί στη δυτική μουσική.

  Οι γερμανοί ερευνητές έπαιξαν στους Μάφα δυτικά μουσικά κομμάτια τριών ειδών (χαρούμενα, λυπημένα, τρομακτικά) και διαπίστωσαν την ικανότητα των Μάφα να καταλαβαίνουν τα συναισθήματα που μετέφερε η μουσική, σε ποσοστό 50% έως 60% περίπου, δηλαδή πολύ πάνω από το τυχαίο, που εκτιμάται γύρω στο 30%.

Πώς ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται τη μουσική σαν γλώσσα

  Μέσα από τις μελέτες του για τη σχέση του εγκεφάλου με τη jazz μουσική, ο επιστήμονας και μουσικόφιλος Charles Limb, προσπαθεί να ξετυλίξει τα μυστικά της δημιουργικότητας του μυαλού.

  Η ιδέα ότι η jazz θα μπορούσε να είναι ένα είδος συζήτησης πάντα κέντριζε το ενδιαφέρον του χειρούργου ωτορινολαρυγγολόγου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, και ερασιτέχνη μουσικού, Charles Limb. Έτσι, αποφάσισε να εξετάσει τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλο των ανθρώπων όταν παίζουν μουσική και, πιο συγκεκριμένα, όταν καλούνται να αυτοσχεδιάσουν.

  Ο Limb και μια ομάδα ερευνητών ξεκίνησαν να μελετούν την εγκεφαλική δραστηριότητα ενός μουσικού, βάζοντας τον σε έναν μαγνητικό τομογράφο μαζί με ένα ηλεκτρικό πιάνο, και ζητώντας του να παίξει ένα μουσικό κομμάτι από μνήμης, και μετά ένα κομμάτι από το μυαλό του, σαν μέρος αυτοσχεδιασμού μαζί με έναν άλλο μουσικό.

  Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι εγκέφαλοι των μουσικών που αυτοσχεδίαζαν σε συνεργασία με άλλους μουσικούς παρουσίαζαν μεγάλη δραστηριότητα στην περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με τον προφορικό λόγο και τη σύνταξη. Με άλλα λόγια, “ο αυτοσχεδιασμός στη jazz είναι ριζωμένος στον εγκέφαλο σαν μια γλώσσα,” εξηγεί ο Limb.

  Για τον Ken Schaphorst, επικεφαλή του τμήματος Jazz σπουδών στο New England Conservatory της Βοστώνης, τα αποτελέσματα της μελέτης του Limb είναι απολύτως λογικά. “Αυτοσχεδιάζουμε με λέξεις όλη την ώρα. Η αίσθηση είναι παρόμοια με εκείνη του αυτοσχεδιασμού στη μουσική,” λέει ο Schaphorst. “Ωστόσο είναι δύσκολο να φτάσει κανείς στο σημείο να έχει τόση μεγάλη άνεση με τη μουσική όπως με τον προφορικό λόγο.”

  Μαζί με τους περιορισμούς στην μουσική ικανότητα που περιγράφει ο Schaphorst, υπάρχει και άλλη μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στον jazz “διάλογο” και σε έναν προφορικό διάλογο, που προκύπτει από την έρευνα του Limb. Κατά τη διάρκεια ενός προφορικού διαλόγου, ο εγκέφαλος προσπαθεί να επεξεργαστεί τη δομή και τη σύνταξη μιας γλώσσας, καθώς και τη σημασιολογική έννοια των λέξεων.

  Αλλά ο Limb και η ομάδα του βρήκαν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την έννοια, σταματούν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια των αυτοσχεδιαστικών αλληλεπιδράσεων στη jazz. Ουσιαστικά, λοιπόν, αυτό το είδος μουσικής είναι περισσότερο “συντακτικό” παρά “σημασιολογικό”.

  “Ξέρουμε ότι η μουσική επικοινωνία σημαίνει κάτι για τον ακροατή, αλλά δεν μπορούμε να περιγράψουμε αυτή τη σημασία,” εξηγεί ο Limb. “Η μουσική δεν έχει τα στοιχεία μιας πρότασης ή την πολύ συγκεκριμένη έννοια μιας λέξης. Οπότε, ακόμα και ένα πολύ γνωστό κομμάτι μουσική - όπως για παράδειγμα το θέμα από την 5η συμφωνία του Μπετόβεν – μπορεί να το ακούσουμε και να σκεφτούμε ότι σημαίνει κάτι, αλλά κανείς δεν μπορεί να συμφωνήσει ακριβώς τι σημαίνει.”

  Ο Limb πιστεύει πως τα ευρήματα της έρευνάς του είναι η βάση για κάτι ακόμα μεγαλύτερο, κάτι που μπορεί να ρίξει φως σε πολλά ερωτηματικά που αφορούν στη φύση του συστήματος της ακοής μας. “Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η γλώσσα είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους, αλλά ο εγκέφαλος είναι φτιαγμένος ώστε να μπορεί να επεξεργαστεί ακουστικά συστήματα πολύ πιο πολύπλοκα από τον προφορικό λόγο,” λέει.

·        Μουσική και Εγκέφαλος

  Από την 16η εβδομάδα της κύησης το έμβρυο μπορεί να αντιδρά σε εξωγενείς ήχους.
Τα έμβρυα αντιλαμβάνονται με επάρκεια την αναπνοή της μητέρας, τις κινήσεις και την φωνή της όταν μιλά ή τραγουδάει. Επίσης, οι παλμικοί ήχοι της ροής του αίματος στην ομφαλική αρτηρία μπορούν να γίνονται αντιληπτοί από το έμβρυο κατά την διάρκεια της ενδομήτριας ζωής.

  Το έμβρυο ακούει τον ρυθμικό ήχο της καρδιάς της μητέρας περίπου 26 εκατομμύρια φορές.

  Η αντίληψη του ρυθμού αυτού ασκεί ένα είδος προστασίας στον άνθρωπο και συνδέεται με την ασφάλεια που παρέχει το μητρικό περιβάλλον, είναι δε πολύ μεγάλης σημασίας για τη ζωή και την ανάπτυξη μας
Το νεογνό μπορεί να διακρίνει ενδομήτριους ήχους της δικής του μητέρας σε σχέση με ήχους άλλης μητέρας και επίσης να αντιδρά στις μεταβολές του καρδιακού παλμού και των κινήσεων.

  Μία ανάλυση σε 212 ερευνητικές μελέτες που αφορούσαν δίδυμα άτομα έδειξε οτι οι κοινές ακουστικές εμπειρίες της ενδομήτριας ζωής εξηγούν κατά περίπου 20% την υψηλή συσχέτιση μεταξύ των IQ των διδύμων που μεγαλώνουν ξεχωριστά. Φαίνεται ότι οι ακουστικές εμπειρίες του εμβρύου αποτελούν το κυριότερο ερέθισμα για την ανάπτυξη του εγκεφαλικού φλοιού.

 Το τραγούδι με τη φωνή της μητέρας (lullabies) μπορεί να μειώνει την καρδιακή συχνότητα, να αυξάνει τον κορεσμό του αρτηριακού αίματος σε Ο2 και να βοηθά στην ταχύτερη απόκτηση βάρους στα πρόωρα βρέφη.

  Με βάση την παραπάνω επιστημονική εξήγηση φαίνεται να ευσταθεί απόλυτα ο όρος «νοιώσε τον ρυθμό» (feel the beat) γιατί όλοι οι άνθρωποι μπορούν να νοιώσουν τον ρυθμό. Μετά από σοβαρά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια πολλοί ασθενείς διατηρούν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται μουσικά κομμάτια και να τραγουδούν ενώ έχουν χάσει την ικανότητα του λόγου (αφασία αλλά όχι αμουσία).

Μας κάνει η κλασική μουσική εξυπνότερους;

   Στην δεκαετία του ’50, ένας γιατρός, ο Albert Tomatis, ξεκίνησε τον μύθο, υποστηρίζοντας πως η ακρόαση έργων του Μότσαρτ βοήθησε ασθενείς του με προβλήματα ομιλίας και ακοής να τα αντιμετωπίσουν. Λίγες δεκαετίες αργότερα, ένα επιστημονικό πείραμα υποστήριξε πως η κλασική μουσική αύξησε το IQ των συμμετεχόντων κατά οκτώ μονάδες. Κάπως έτσι, γεννήθηκε το περίφημο «Mozart Effect» και η κοινή γνώμη έμαθε πως η κλασική μουσική μας κάνει πιο έξυπνους. Ωστόσο, αυτό είναι η μισή αλήθεια. Στην πραγματικότητα, η επιστημονική κοινότητα θεωρούσε πάντα αυτά τα πειράματα αμφιλεγόμενα, ενώ και οι ίδιοι οι φορείς των ερευνών δήλωσαν εκ των υστέρων πως αυτό που ωφελήθηκε από την κλασική μουσική ήταν η ικανότητα των συμμετεχόντων σε δραστηριότητες χωροχρονικού περιεχομένου–όχι πως συνολικά ωφελείται ο εγκέφαλός μας. Φυσικά, σίγουρα ο Μότσαρτ δεν θα βλάψει κανέναν που θα τον ακούσει, αλλά δεν έχει αποδειχθεί πως αυτά τα ειδικά CD με κλασική μουσική για βρέφη, έμβρυα και ενηλίκους, κάνουν τον εγκέφαλο να «πετάει».

·        Μουσική και ιατρική.

  Η θεραπευτική δράση της μουσικής έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική παράδοση αλλά και σε παραδόσεις άλλων μεγάλων λαών της ευρύτερης ανατολής. Πρώτοι οι Πυθαγόρειοι εξέτασαν την σχέση μουσικών ήχων και αριθμών και διαπίστωσαν ότι οι αριθμοί που διέπουν την αρμονία ενός διατεταγμένου υλικού κόσμου παίζουν τον ίδιο ρόλο και στην τέχνη της μουσικής.

  Υπάρχουν μαρτυρίες ότι η σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούσε μουσικούς ήχους για θεραπεία ασθενών με βάση την άποψη ότι η αρμονία της μουσικής μπορεί να αποκαταστήσει την διαταραγμένη ψυχοσωματική ισορροπία του ασθενούς. Οι Πυθαγόρειοι αλλά και οι Πλάτων, Αριστοτέλης και Ιπποκράτης πίστευαν στον θεραπευτικό ρόλο της μουσικής. Σε πολλά από τα κείμενα τους αναφέρουν και προτείνουν διάφορους ήχους και μουσικές κλίμακες ανάλογα με την ψυχική διάθεση την οποία θέλει κανείς να δημιουργήσει.

  Η ιδιότητα της μουσικής να θεραπεύει τονίζεται από τον Πλάτωνα σε πολλά έργα του (Τίμαιος, Πολιτεία, Νόμοι), και μάλιστα ο Πλάτων θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ο πρώτος επίσημος «συνταγογράφος» μουσικής στην αρχαιότητα.

Οι μύθοι λοιπόν και οι δοξασίες γύρω από τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής εμφανίζονται πριν από χιλιάδες χρόνια και παρουσιάζουν κοινά στοιχεία σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα οι επιστήμονες δεν είχαν συστηματικά παρατηρήσει και μελετήσει τις επιδράσεις της μουσικής σε παραμέτρους της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος.

  Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 στις ΗΠΑ δημιουργείται μια σύνθετη επιστημονική ομάδα (American Music Therapy Association-ΑΜΤΑ) η οποία θα αποτελέσει και τον πρώτο επίσημο πυρήνα κλινικής εφαρμογής και έρευνας της μουσικοθεραπείας.

  Σε νοσοκομεία των ΗΠΑ βετεράνοι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ανάρρωση ασθενών σε θαλάμους που υπήρχε ζωντανή μουσική ήταν ταχύτερη σε σχέση με θαλάμους χωρίς μουσική.

  Αρχικά στράφηκαν στην μουσικοθεραπεία επιστήμονες από τον μη-ιατρικό χώρο όπως ψυχολόγοι, μουσικοπαιδαγωγοί, μουσικοί και νοσηλευτές που διέθεταν απαραίτητα προχωρημένες γνώσεις μουσικής και είχαν ως κύριο αντικείμενο παιδιά η ενήλικες με ειδικές ανάγκες.

  Την τελευταία δεκαετία με την πρόοδο της απεικονιστικής τεχνολογίας (fMRI, PET scan) έχει γίνει δυνατή η εξονυχιστική μελέτη των επιδράσεων της μουσικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής έχουν κινητοποιήσει αισθητά πολλούς κλινικούς γιατρούς σε διάφορες ειδικότητες, πού χρησιμοποιούν τη μουσική ως φάρμακο για την αντιμετώπιση του πόνου, του stress, της κατάθλιψης, αλλά και σαν μέσο ενίσχυσης του ανοσοβιολογικού συστήματος σε πολλές κατηγορίες ασθενών.

Πώς η μουσική επηρεάζει την υγεία μας;

 Συνήθως, το είδος της μουσικής με γρήγορο ρυθμό, αυξάνει τους καρδιακούς παλμούς και την αρτηριακή πίεση, ενώ η μουσική με βραδείς ρυθμούς προκαλεί τα αντίθετα αποτελέσματα.

 Ο εγκέφαλος διεγείρεται από οποιαδήποτε συναισθηματική φόρτιση. Ο θυμός, ο φόβος, ο έρωτας είναι στοιχεία που πυροδοτούν την εγκεφαλική διέγερση. Η καρδιά δεν είναι η έδρα των συναισθημάτων, ούτε ερωτεύεται, ούτε φοβάται. Ο εγκέφαλος είναι υπεύθυνος για όλα.

 Βλέποντας τη σύνδεση που έχει ο εγκέφαλος με την καρδιά, μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα το πώς η μουσική, με τα συναισθήματα που μας ξυπνά, μπορεί να διεγείρει τον εγκέφαλο, ο οποίος ανταποκρινόμενος εκφράζεται με τις μεταβολές του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης.

  Βέβαια, η μουσική δεν μπορεί να αποτελέσει το φάρμακο για τη θεραπεία οποιασδήποτε καρδιοπάθειας. Όμως, μπορεί να ανακουφίσει τον καρδιοπαθή και να βελτιώσει τη συναισθηματική συμπεριφορά του, προκαλώντας τελικά βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας στο σύνολό της.

Συναισθηματική Προσέγγιση

  Η μουσική που ακούμε μας επηρεάζει ψυχολογικά. Γι' αυτό και ακούμε διαφορετικά είδη μουσικής ανάλογα με τη διάθεση μας.

  Κάποιοι εντυπωσιάζονται και γεμίζουν  την ψυχή τους ακούγοντας κλασική μουσική, κάποιοι άλλοι θέλουν  πιο ηχηρά, έντονα και άγρια ακούσματα...

   Όλοι όμως επιζητούν την έκσταση - την μεταφορά σε άλλους κόσμους, ίσως σε κόσμους φανταστικούς, που τροφοδοτούν νου και ψυχή, με ότι ο καθένας μας χρειάζεται.

  Η μουσική που ακούμε είναι κατά μεγάλο ποσοστό επηρεασμένη από την γενιά που μεγαλώνουμε και τις επιρροές που στιγμάτισαν την ζωή μας, όπως σχέσεις, σημαντικά γεγονότα στο οικογενειακό μας περιβάλλον ή την ψυχοσύνθεσή μας.

·        Πως η μουσική επηρεάζει την ψυχολογία μας;

 Όταν ακούμε μουσική, τι ακριβώς γίνεται;

   Η μουσική αγγίζει και επηρεάζει τον άνθρωπο; Η κατάλληλη για τον κάθε άνθρωπο μουσική, οδηγεί στο πρώτο στάδιο της χαλάρωσης - στη μυϊκή υποτονία και στη συνέχεια στη συναισθηματική ευφορία. Ως γνωστόν, οι περισσότεροι άνθρωποι επηρεάζονται συναισθηματικά από τη μουσική. Όταν κάποιος ακούει μια μουσική που του αρέσει, ενεργοποιούνται οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την απόλαυση της τροφής.

  Για όλους εμάς λοιπόν, η χαλάρωση που επιτυγχάνεται με τη μουσική προκαλεί συναίσθημα ευφορίας, που ευνοεί όμως και μια καινούργια διαθεσιμότητα και μεγαλύτερη δεκτικότητα σε εξωτερικούς ερεθισμούς. Σ' αυτό ακριβώς το στάδιο η μουσική παύει να είναι απλώς ένα στοιχείο χαλάρωσης και παίζει ρόλο θεραπευτικό. Όποια κι αν είναι η αιτία, πάντως, γιγαντιαίες επιχειρήσεις αλλά και εκατοντάδες εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων έχουν φροντίσει να αξιοποιήσουν αυτή την επιρροή της μουσικής, η οποία συνοψίζεται σε καλύτερη επικοινωνία, μεγαλύτερη ευκολία στη μάθηση και τη συγκράτηση της γνώσης, λιγότερο στρες και περισσότερη δημιουργικότητα και ενεργητικότητα.

Πώς επηρεάζει η μουσική τα παιδιά;

  Τα παιδιά κατανοούν τη γλώσσα της μουσικής ενστικτωδώς και έχουν μια φυσική αγάπη για τη μουσική. Από πολύ μικρή ηλικία παρατηρούμε τα παιδιά να κουνιούνται στο ρυθμό της και να προσπαθούν να συντονιστούν στους ήχους της. Κουνάνε χεράκια, ποδαράκια και δείχνουν χαρούμενα όταν ακούν τους αγαπημένους τους ήχους! Αγαπούν ιδιαίτερα τα τραγούδια που έχουν ρυθμό και ενέργεια, και πολύ εύκολα μπορούν τέτοια τραγούδια να αλλάξουν άμεσα τη διάθεση τους. Ο χορός, τα παλαμάκια και το τραγούδι ψυχαγωγούν και προσφέρουν απόλαυση στα παιδιά!

  Η μουσική όμως δεν δίνει μόνο ενέργεια. Η απαλή μουσική μπορεί να ηρεμήσει ένα παιδί από το κλάμα, και το νανούρισμα μπορεί να χαλαρώσει και να συντροφεύσει το παιδί την ώρα του ύπνου. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η έκθεση στη μουσική διεγείρει συνολικά τη νοημοσύνη και τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Η μουσική αλληλεπιδρά με το μυαλό και το σώμα, βοηθά τα παιδιά ψυχικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, καθώς και στη σωματική τους ανάπτυξη.

Ο ρυθμός.

  Ο ρυθμός, ένα σημαντικό στοιχείο της μουσικής, οργανώνει τη σωματικές κινήσεις και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το ανθρώπινο σώμα. Παραδοσιακά, σε όλους τους πολιτισμούς, αγροτικές ή μη εργασίες, που απαιτούσαν σωματική επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα, πολύ συχνά συνοδεύονταν με ρυθμικά τραγούδια χωρίς τη συνοδεία μουσικού οργάνου, που σκοπό είχαν το συγχρονισμό των κινήσεων και την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ ταυτόχρονα μείωναν το αίσθημα της κούρασης και της ανίας.

  Η μουσική είναι μέρος της βιολογικής μας κληρονομιάς. Το σώμα εμπεριέχει ρυθμό με την έννοια του καρδιακού παλμού, του ρυθμού του βαδίσματος, του αναπνευστικού ρυθμού κ.α. Τα πρώτα μας ρυθμικά ερεθίσματα ως έμβρυα, κατά την ενδομήτρια ζωή, είναι οι καρδιακοί σφυγμοί της μητέρας, ενώ από τα πρώτα ακουστικά ερεθίσματα είναι ο ήχος της ροής του αίματος της.

Πως επηρεάζει η μουσική τους εφήβους;

  Έχουν γίνει πολλές έρευνες από επιστήμονες σε ολόκληρο τον κόσμο, με θέμα την επίδραση της μουσικής στην ψυχολογία των εφήβων. Η εφηβεία είναι μια περίοδος συναισθηματικής φόρτισης όπου οι νέοι καταφεύγουν στην μουσική για να δείξουν με έμμεσο τρόπο τι νιώθουν. Σε αυτή την ηλικία ξεκινούν για πρώτη φορά να δίνουν μεγάλη σημασία στους στίχους των τραγουδιών και ψάχνουν για ένα βαθύτερο νόημα.

  Πολλές φορές έχουμε αφεθεί στην μουσική αφήνοντάς την να μας χαλαρώσει και να μας κάνει να ονειρευτούμε ένα κόσμο στον οποίο δεν υπάρχουν τα προβλήματα και το άγχος της καθημερινότητας. Οι έφηβοι είναι φορτωμένοι από ενδοσχολικές και εξωσχολικές εργασίες. Παρ’ όλα αυτά  προσπαθούν να βρουν έστω και ελάχιστο χρόνο για χαλάρωση και έκφραση των συναισθημάτων τους μέσω της μουσικής. Πολλοί έχουν ως συντροφιά την ώρα του διαβάσματος τον χαμηλό ήχο της μουσικής, ενώ άλλοι παίζουν κάποιο μουσικό όργανο στα λίγα λεπτά διαλείμματος.

  Η μουσική είναι ένας τρόπος έκφρασης. Μπορεί να επηρεάσει τον έφηβο ανάλογα με το πώς την αντιλαμβάνεται.

·        Πως μας επηρεάζει το κάθε είδος μουσικής;

ΕΙΔΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ		ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ	ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
Κλασσική μουσική: Haydn, Mozart		Σαφήνεια, καθαρότητα, κομψότητα.	Βελτίωση προσοχής, μνήμης και χωροταξικών αντιλήψεων.
Μουσική Ρομαντικής περιόδου: Schubert, Schumann, Tchaikovsky, Chopin, Liszt.		Έμφαση στην έκφραση συναισθημάτων.	Ανάπτυξη αγάπης, ευσπλαχνίας, συμπόνιας.
Μουσική Ιμπρεσσιονιστικής περιόδου: Debussy, Fauri, Ravel.		Εντυπωσιασμός, διεγείρει ονειρικές εικόνες, ανάλαφρη διάθεση.	Αφύπνιση δημιουργικότητας, ασυνειδήτου.
Jazz, Blues, Soul, Reggae και άλλα είδη χορευτικής μουσικής με ρίζες στον αφρικάνικο πολιτισμό.		Χαρούμενοι Δυνατοί, ξέφρενοι ρυθμοί που ξεσηκώνουν.	Ξεσηκώνουν, εμπνέουν, απελευθερώνουν χαρά και λύπη, εμπεριέχουν πνεύμα και ειρωνεία. Επιβεβαίωση της ανθρώπινης υπόστασης.
Salsa, Rumba, Macarena και είδη με ρίζες στον πολιτισμό της Νοτίου Αμερικής.		Ζωηρός ρυθμός και ένταση.	Αύξηση καρδιακού παλμού, ρυθμού αναπνοής, κινητοποίηση όλου του σώματος. Η Samba χαλαρώνει και διεγείρει ταυτόχρονα.
Big-Band, Pop, Country-western.		Δραστηριοποίηση σώματος.	Διέγερση συναισθημάτων, αίσθηση ευζωίας.
Rock: Elvis Presley, Rolling Stones, Michael Jackson.		Ένταση ήχου, δυναμικοί ρυθμοί.	Διέγερση πάθους, εκτόνωση έντασης και άγχους, κρύψιμο πόνου και εξάλειψη άλλων ενοχλητικών ήχων του περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, πρόσκληση άγχους, πόνοι σώματος και αρνητικά συναισθήματα όταν δεν είμαστε στη κατάλληλη διάθεση.
Ατμοσφαιρική μουσική ή New Age.		Χωρίς κυρίαρχο ρυθμό.	Διαστέλλεται η αντίληψη χώρου και χρόνο, κατάσταση ήρεμης επιφυλακής
Heavy metal, Punk, Rap, Hip-Hop, Grunge.		Ισχυρή ένταση ήχου, δυναμικοί ρυθμοί.	Ερεθισμός νευρικού συστήματος, υποκίνηση δυναμικής, ξέφρενης συμπεριφοράς, αναστολή αυτοελέγχου.

Το κάθε είδος μουσικής φανερώνει και έναν διαφορετικό χαρακτήρα

  Οι επιστήμονες, μέσα από χρόνιες μελέτες, θέλουν να αποδείξουν πως όντως η μουσική που ακούμε επηρεάζει την καθημερινότητα μας και συγκεκριμένα στην ψυχοσύνθεση του χαρακτήρα μας (και στο σωματικό αλλά και στο ψυχολογικό του σύνολο).

  Είναι κοινά αποδεκτό πως η μουσική διοχετεύει με πάθος και αγάπη τον εγκέφαλο, φαινόμενο που το παρατηρούμε από την εποχή του homo sapiens. Κατά την διάρκεια των αιώνων, ο κάθε λαός «δημιούργησε» την δικιά του μουσική και την έκανε σήμα κατατεθέν του πολιτισμού του. Έπαιζε, παίζει και θα παίζει σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές μας συναναστροφές!

  Καλή η θεωρία αλλά γιατί να στεκόμαστε εκεί, αφού έχουμε στα χέρια μας πιο πρακτική άποψη;

  Το Heriot-Watt University δημοσίευσε μια μελέτη που έκανε για το πως η μουσική επηρεάζει τον χαρακτήρα και την συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου.

Παρακάτω, σας παραθέτουμε συνοπτικά τα αποτελέσματα που προκύψαν:

• Blues fans  έχουν μεγάλη αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, ευγενικοί, εξωστρεφείς και άνετοι
• Jazz fans έχουν μεγάλη αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, εξωστρεφείς και άνετοι
• Classical music έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, ενδοσκοπικοί και άνετοι
• Rap fans έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση και είναι αρκετά εξωστρεφείς
• Opera music fans έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί και ευγενικοί
• Country και Western music fans είναι δουλευταράδες και εξωστρεφείς
• Reggae fans έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, όχι και τόσο δουλευταράδες, ευγενικοί και άνετοι
• EDM και Dance music fans είναι δημιουργικοί και εξωστρεφείς αλλά όχι ευγενικοί
• Indie fans είναι χαμηλής αυτοεκτίμησης, είναι δημιουργικοί, όχι και τόσο δουλευταράδες και δεν φημίζονται για την ευγένειά τους
• Bollywood music fans είναι δημιουργικοί και εξωστρεφείς
• Rock/Heavy metal fans έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, μη δουλευταράδες, όχι εξωστρεφείς, ευγενικοί και άνετοι
• Pop music fans έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, είναι δουλευταράδες, εξωστρεφείς και ευγενικοί, αλλά δεν είναι δημιουργικοί και άνετοι
• Soul music fans έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, είναι δημιουργικοί, εξωστρεφείς, ευγενικοί και άνετοι.

  Παρακολουθώντας,  ανά διαστήματα, διάφορες μελέτες για το πώς επηρεάζει το κάθε είδος μουσικής τον χαρακτήρα και την συμπεριφορά των ανθρώπων παρατηρούμε πως οι γνώμες των επιστημόνων αλλάζουν ανά γενιές και μόδες. Κατά την γνώμη μου, τα είδη μουσικής που επιλέγουμε να ακούσουμε και μας ευχαριστούν περισσότερο ,κατά την διάρκεια της ζωής μας, επηρεάζουν τον καθένα από εμάς με διαφορετικό τρόπο. Ανάλογα  με τον ρόλο που έχει η μουσική στην καθημερινότητα μας, τον λόγο που επιλέγουμε το κάθε είδος, για ποιό λόγο μας ευχαριστεί κλπ.

  Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θα ήταν καλό να κρατάμε το γενικό συμπέρασμα κάθε έρευνας και να μην είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι αληθεύει στο σύνολο της.  

Επίλογος

   Η μουσική είναι από τις τέχνες που μπήκε στην ζωή του ανθρώπου από ένα πρώιμο στάδιο της ιστορίας του. Από τις πιο απλές έως και τις πιο πολύπλοκες μουσικές δομές, η τέχνη αυτή φαίνεται να επηρέασε τον άνθρωπο καθώς παρατηρούμε ότι είναι συζευγμένη με την θρησκεία των λαών αλλά και με άπειρες εκφάνσεις της καθημερινής ζωής.

   Για όλους αυτούς τους λόγους και για πολλούς ακόμα, η μουσική εξακολουθεί να μα συντροφεύει  στην καθημερινότητα μας. Μας χαλαρώνει, μας φτιάχνει τη διάθεση και μας συντροφεύει σε όλες τι περιόδους της ζωής μας.

   Κάνοντας μια γενική θεώρηση, παρατηρούμε ότι η μουσική είναι δεμένη τόσο με την ανθρώπινη ύπαρξη όσο και με την καθημερινότητα. Συνοδεύει το άτομο παντού, σε όλες τις πτυχές της ζωής του, και συνιστά έναν δεσμό με το σήμερα το χθες και το αύριο του ανθρώπου, δεδομένου ότι η επιρροή της σ’ αυτόν ήτανε πάντοτε η ίδια.