Ludwig van Beethoven της Ελισάβετ Διαμαντοπούλου

Ludwig van Beethoven

 (1770-1827)

"Ό,τι έχω στην καρδιά μου, πρέπει να εκδηλωθεί, γι` αυτό γράφω..."

Διαμαντοπούλου Ελισάβετ 

2012

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ

  

Ως ρομαντισμός χαρακτηρίζεται το σύνολο των πνευματικών κινημάτων που εκδηλώθηκαν στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου μ.Χ αιώνα σε μια περίοδο που είχε ως κύρια χαρακτηριστικά τις γρήγορες κοινωνικές οικονομικές και πολιτικές μεταβολές.

   Ο Ρομαντισμός έχει ως χαρακτηριστικά του την πρόταξη της συγκίνησης στην πνευματική νηφαλιότητα την ελευθερία από οποιεσδήποτε θρησκευτικές κοινωνικές ή φορμαλιστικές δεσμεύσεις της έκφρασης των συναισθημάτων την προτεραιότητα της φαντασίας και της ονειροπόλησης έναντι της ορθολογικής κρίσης και την αποθέωση της εσωτερικότητας του ατόμου. 

   Ο Ρομαντισμός παρουσιάζει μια πληθώρα διαφοροποιήσεων με αποτέλεσμα να χωρίζεται σε 3 βασικές ενότητες: μεταβατική περίοδος, ώριμος ρομαντισμός, όψιμος ρομαντισμός .

   Η μεταβατική περίοδος χαρακτηρίζεται από μερική άρνηση και αποδοχή στοιχείων τόσο του κλασικισμού όσο και του ρομαντισμού. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της περιόδου είναι ο Γερμανός μουσουργός Ludwing  van Beethoven, που έχει συνδέσει το όνομά του με την ωριμότητα του Κλασικισμού αλλά και το πέρασμα και την ολοκλήρωση του Ρομαντισμού.

   

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

   Ο Beethoven προερχόταν από οικογένεια με μουσική παράδοση. Ο παππούς του ήταν φλαμανδικής καταγωγής και διευθυντής χορωδίας στην Αυλή του Πρίγκηπα Εκλέκτορα της Κολωνίας στη Βόννη. Ο πατέρας του, εργάστηκε ως επαγγελματίας τενόρος στην ίδια χορωδία ενώ παρέδιδε και μαθήματα πιάνου και τραγουδιού. Παράλληλα αποτέλεσε τον πρώτο δάσκαλο μουσικής του Λούντβιχ, ωστόσο η σχέση τους ήταν μάλλον κακή, καθώς ο πατέρας του τον καταπίεζε διαρκώς και προσπαθούσε να τον εκμεταλλευτεί παρουσιάζοντας τον ως παιδί θαύμα.

   Ανεξάρτητα από την αρνητική ή μάλλον παθητική στάση του πατέρα του, μπόρεσε γρήγορα να συμπληρώσει τη μόρφωσή του και να εκμεταλλευτεί το ταλέντο του, ύστερα από την υποστήριξη και συμπάθεια πλουσίων που αρχικά προσπάθησαν να το φέρουν κοντά στον  Mozart στη Βιέννη, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, εξαιτίας του θανάτου της μητέρας του. Αργότερα, ο Christian Neefe ανέλαβε το έργο της μουσικής του εκπαίδευσης, διδάσκοντάς του πως ένα έργο δεν έχει αξία μόνο σαν έργο μορφής και τεχνικής μα αξίζει προπάντων για τις ιδέες και τα αισθήματα που εκφράζει.
   Σε ηλικία 12 ετών δημοσιεύτηκε η πρώτη του σύνθεση και ο Νέεφε δήλωσε πως επρόκειτο για τον νέο Μότσαρτ. Ο Μπετόβεν συνέχισε να συνθέτει έργα ενώ συγχρόνως άρχισε να εργάζεται ως οργανίστας στην Αυλή. Το 1787 μια ξαφνική αρρώστια της μητέρας του, στερεί τη δυνατότητα από τον νεαρό Μπετόβεν να μεταβεί στη Βιέννη προκειμένου να κάνει μαθήματα με τον Μότσαρτ. Λίγο αργότερα όμως, το 1792, ο Γιόζεφ Χάυντν, κανόνισε να πάει τελικά στη Βιέννη για να αναλάβει τη διδασκαλία του. Σταδιακά, άρχισε να αναγνωρίζεται η αξία του, αρχικά ως πιανίστας αλλά αργότερα και ως συνθέτης. Στα έργα αυτής της περιόδου ο Beethoven κατάφερε να συγκεράσει στοιχεία του ύφους τόσο του Mozart  όσο και του Haydn. Στις 30 Μαρτίου 1795 και ύστερα από χρόνων μελέτη και ζήλο, δίνει στη Βιέννη την πρώτη του συναυλία σαν πιανίστας και αναγνωρίζεται άξια.
   Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των συνθετών της εποχής, ο Μπετόβεν δεν ανήκε στην Αυλή ούτε εργάστηκε για την εκκλησία, αλλά διατήρησε την ανεξαρτησία του ως συνθέτης. Κατόρθωνε να συντηρείται είτε με έσοδα από τις δημόσιες συναυλίες του, είτε παράγοντας και έργα κατά παραγγελία.
   Τη 2^η δεκαετία της παραμονής του στη Βιέννη άρχισαν να εμφανίζονται και τα πρώτα σημάδια της κώφωσής του, που τον οδήγησαν σταδιακά σε απομόνωση και, περίπου το 1820, θεωρείται πως ήταν ολοκληρωτικά κωφός. . Για να μπορεί να ακούει τους ήχους των μουσικών του έργων ακουμπούσε στο εξωτερικό τοίχωμα του πιάνου του την μια άκρη ενός μικρού ξύλινο ραβδιού και έσφιγγε την άλλη άκρη ανάμεσα στα δόντια του. Παρά την απώλεια της ακοής του, έγραψε μουσική μέχρι το τέλος της ζωής του. Η υγεία του Μπετόβεν ήταν γενικά κακή και το 1826 επιδεινώθηκε δραστικά, γεγονός που οδήγησε και στο θάνατο του τον επόμενο χρόνο.

  

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Πρώτη περίοδος

Τις πρώτες σονάτες που συνέθεσε, ο Μπετόβεν τις αφιέρωσε στον Χάυντν, που αποτέλεσε και τον σημαντικότερο δάσκαλό του. Οι σονάτες αυτές χαρακτηρίζονται και από μεγάλες ομοιότητες με αντίστοιχες συνθέσεις του Χάυντν. Η σημαντικότερη ίσως από αυτές είναι η "Παθητική" (op. 13). Άλλες εμφανείς επιδράσεις είναι ο Μότσαρτ, ο Muzio Clementi και ο Jan Dussek. Τον Απρίλιο του 1800 ο Μπετόβεν παρουσίασε την 1η Συμφωνία και δύο χρόνια αργότερα την 2η Συμφωνία. Η πρώτη ακολουθεί περισσότερο τα κλασικά πρότυπα, ενώ η δεύτερη χαρακτηρίζεται από περισσότερες καινοτομίες, κυρίως ως προς τη δομή της. Τα πρώτα έργα του Μπετόβεν διακρίνονται γενικά από συχνές εναλλαγές στη δυναμική και έντονες αντιθέσεις ή εξάρσεις. Στην πρώτη περίοδο ανήκουν επιπλέον τα έξι πρώτα κουαρτέτα εγχόρδων (op. 18) και τα δύο πρώτα κοντσέρτα για πιάνο.

Δεύτερη περίοδος

Ο ψυχισμός του αυτήν την περίοδο εκφράστηκε από την Τρίτη συμφωνία που γράφτηκε εμπνευσμένη από την Γαλλική επανάσταση για να αφιερωθεί στο Ναπολέοντα. Η ολοκλήρωσή της όμως έγινε με την ανακήρυξη του Ναπολέοντα ως αυτοκράτορα, γεγονός που ανάγκασε τον Beethoven να διαφοροποιήσει την αφιέρωση και να την αφιερώσει ‘’στη μνήμη ενός μεγάλου άνδρα’’.   Η συνέχιση του ύφους της τρίτης συμφωνίας έγινε σε έργα όπως η Πέμπτη συμφωνία (1807-1808 μ.Χ.), το τέταρτο (1805-1806 μ.Χ.) και το πέμπτο (1809 μ.Χ.) κονσέρτο για πιάνο, την Appassionata (1804-1805 μ.Χ.), τις εισαγωγές Coriolan (1807 μ.Χ.) και Egmont (1809-1810 μ.Χ.) και το Fidelio (1805-1806 μ.Χ. και ως μια ολοκληρωμένη όπερα το 1814 μ.Χ.).

   Η πάθησή του τον οδήγησε σε μια φυσιολατρική αισθητική στροφή, που εκδηλώθηκε με την έκτη (Ποιμενική) συμφωνία (1807-1808 μ.Χ.). Τα έργα ακόμα αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται από έντονα εκφραστικά και δομικά στοιχεία όπως τα εκφραστικά και ήσυχα αργά μέρη, οι βίαιες εναλλαγές της δυναμικής στο Scherzo, η επέκταση της φόρμας της τελευταίας κίνησης.

   Η επόμενη δεκαπενταετία μετά το 1811 μ.Χ. τον βρήκε με οικονομικά προβλήματα και σε έντονη ερωτική απογοήτευση εξαιτίας του ατυχούς του έρωτα με την Αντονί Μπρετάνο. Έργα αυτής της περιόδου είναι η έβδομη (1811-1812 μ.Χ.) και όγδοη (1812 μ.Χ.) συμφωνία, η αναθεώρηση του Fidelio (1814 μ.Χ.), η σονάτα για πιάνο op. 101 (1816 μ.Χ.) και ο κύκλος τραγουδιών  An die ferne Geliebte (1816 μ.Χ.).

 

 Τρίτη περίοδος

Το 1816, το προχωρημένο στάδιο απώλειας ακοής του Μπετόβεν, αναγκάζει τον συνθέτη να αποσυρθεί σε μεγάλο βαθμό από πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις. Οι συνθέσεις αυτής της περιόδου είναι μεγαλοπρεπείς, με μεγαλύτερο πνευματικό βάθος, ενώ η δομή τους θεωρείται γενικά πιο αφηρημένη και ασαφής. Στα τελευταία έργα του, ο Μπετόβεν χρησιμοποίησε επίσης πολύ συχνά το στοιχείο των παραλλαγών. Οι παραλλαγές Diabelli θεωρούνται από τα σημαντικότερα έργα αυτού του είδους και αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για αρκετά έργα της ρομαντικής περιόδου.

 Σταδιακά μεταμόρφωσε το ύφος, δίνοντας στη θέση της ορμής και του πάθους, μια αβίαστη ηρεμία και τη φόρμα των έργων του με κύρια χαρακτηριστικά τη διαφοροποίηση και αστάθεια των μακροδομών (κινήσεις), προώθηση πολυφωνικών τεχνικών και φορμών (π.χ. φούγκα) σε φόρμες, όπως η σονάτα, που από τη γέννησή της συνδέθηκε με τεχνικές όχι τόσο αγαστές στην πολυφωνία.        

Η περίοδος αυτή επιστεγάστηκε με έργα όπως η Missa Solemnis (1819-1822 μ.Χ.) και η ενάτη συμφωνία (1824 μ.Χ.). Μετά το 1824 μ.Χ. ο Beethoven στράφηκε στη μουσική δωματίου με τα κουαρτέτα op. 130, 131, 132, 133 και 135, που ολοκληρώθηκαν το 1826 μ.Χ. και χαρακτηρίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό από την αισθητική φιλοσοφία και την τεχνική διαστολή που είχε ήδη πραγματοποιήσει στην κλασική φόρμα της σονάτας στις τελευταίες σονάτες του.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ

   Το έργο του Beethoven πέρα από τις διακυμάνσεις της ζωής του, χαρακτηρίζεται και το ίδιο από τρία στάδια διαφοροποιήσεων.

   Το πρώτο στάδιο (1790-1802 μ.Χ.) θα εκφραστεί με έκδηλες τις επιδράσεις του Haydn και του Mozart, σχετικά με την έκταση της μελωδίας.                   

Καντάτα για τον θάνατο του Ιωσήφ-1790 μ.Χ.

Trio-1795 μ.Χ.

Οι 3 πρώτες σονάτες για πιάνο.

6 κουαρτέτα op. 18.

Τα 2 πρώτα κουαρτέτα για πιάνο.

Οι 2 πρώτες συμφωνίες.

   Το δεύτερο στάδιο (1802-1812 μ.Χ.), χαρακτηρίζεται ως στάδιο της ωριμότητας και διακρίνεται από την διαφοροποίηση της φόρμας της σονάτας με τη χρησιμοποίηση των δύο θεματικών ομάδων, τη διεύρυνση της ανάπτυξής τους και τις παραλλαγές τους στην επανέκθεση.

Η σονάτα Kreutzer για βιολί και πιάνο.

Η Τρίτη, τέταρτη και Πέμπτη συμφωνία.

Τα κουαρτέτα  op. 59, 74 και 95.

Τα δύο τελευταία κονσέρτα για πιάνο.

Το κονσέρτο για βιολί.

Οι μεγάλες σονάτες για πιάνο (Waldstein, Appassionata, Les Adieux).

  Στο τρίτο στάδιο (1812-1827 μ.Χ.) ο Beethoven υιοθετεί το πολυφωνικό ύφος, ξεπερνώντας την αυστηρότητα της θεματικής επεξεργασίας με την επιμέλεια της θεματικής πλοκής, αμφισβητώντας την επάρκεια της τυποποιημένης φόρμας της σονάτας και καθιερώνοντας την κυκλική φόρμα σονάτας.

Η ενάτη συμφωνία.

Η Missa Solemnis.

Οι τελευταίες σονάτες για πιάνο.

Τα τελευταία 5 κουαρτέτα.

Οι παραλλαγές  Diabelli.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ

   Το καλοκαίρι του 1825 μ.Χ. γράφει την «καβαντίνα» του 13^ου «κουάτρο σε Σι μπεμόλ» και ύστερα από λίγους μήνες την θαυμάσια «καντσονάτα» του. Όμως η αρρώστια του αρχίζει να τον βασανίζει θλιβερά. Μένει για λίγο στα περίχωρα της Βιέννης  τσακισμένος, απογοητευμένος και εκεί αρρωσταίνει από πλευρίτιδα. Γυρίζει εξαθλιωμένος στο σπίτι του στη Βιέννη και πέφτει στο κρεβάτι από όπου και δεν θα ξανασηκωθεί. Τελικά στις 26 Μαρτίου 1827 μ.Χ. τα δάχτυλα ενός ξένου επισκέπτη θα έκλεισαν για πάντα τα βλέφαρα αυτού του ηρωικού καλλιτέχνη. Ο Λουδοβίκος Μπετόβεν πέθανε, αλλά άφησε πίσω του ένα τεράστιο έργο και ένα μεγάλο παράδειγμα για τους ανθρώπους. «Δεν γνωρίζω άλλο σημάδι υπεροχής από την καλοσύνη» είχε πει. Και με την αρετή του αυτή αναδείχθηκε ο ίδιος υπέροχος στους αιώνες.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·        Οι μεγάλοι μουσουργοί εκδότης Τσιτσιλιώνης.

·        Μπετόβεν Εμίλ Λούντβιχ.

·        Ιστορία της μουσικής Β΄ τόμος Δημήτρης Αθανασιάδης

·        Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρους.

·        Εγκυκλοπαίδεια Πάτση.

·        Wikipedia.

·        Internet συλλογή άρθρων.